زبانها و گويشهاي ايراني نو غربي اينهاست:
1. گويشهاي مركزي ايران: اين گويشها را – كه در منطقة ميان اصفهان، تهران ، همدان و يزد رواج دارد – به 6 گروه تقسيم ميكنند:
1. گروه شمال غربي در غرب جادة قم – اصفهان: خوانساري، محلاتي، و انشاني...؛ 2. گروه شمال شرقي در منطقة كاشان و نطنز:آراني، ابوزيد آبادي، ابيانهاي، بادرودي، تاري، جوشقاني، سويي، فريزندي، قهرودي، كشهاي،ميمهاي،نطنزي، يرندي، گويش يهوديان كاشان، ...؛3. گروه جنوب غربي در اصفهان: سدهي، كفراني، گزي، ورزنهاي، گويش يهوديان اصفهان ....؛ 4. گروه جنوب شرقي: اردستاني، اناركي، زفرهاي، نائيني،گويش زردشتيان كرمان و يزد (معروف به بهديني)،گويش يهوديان كرمان و يزد ...؛ 5. گويشهاي منطقهي تفرش: آشتياني، آمرهاي الويري، كهكي، وفسي، ويدري...؛ 6. گويشهاي دشت كوير: خوري،فروي (يا فرويگي) مهر جاني ....
2. گويشهاي حاشية درياي خزر:1. گويشهاي گيلكي:رشتي، لاهيجاني، لنگرودي، ماچياني ...؛ 2. گويشهاي مازندراني (طبري كهن): بابلي، ساروي، شهميرزادي، گرگاني (اكنون مرده است) ….؛3. گويشهاي منطقة سمنان: افتري، بيابانكي، سرخهاي، سمناني، سنگسري، لاسگردي...،
3. گويشهاي شمال غربي: 1. تاتي شمالي در ميان يهوديان داغستان و شمال شرقي جمهوري آذربايجان؛ 2. تاتي جنوبي در ميان مسلمانان و برخي از مسيحيان شمال شرقي جمهوري آذربايجان؛ 3. گويشهاي تالشي در آذربايجان ايران و جمهوري آذربايجان: پرهسري، زيدهاي، ماسالي، ماسوله اي ...، 4. گويشهاي آذري كه گاه تاتي خوانده ميشوند: اشتهاردي ، الموتي، تاكستاني، چالي، خويني، رودباري، سگزآبادي، شالي، كجلي، كرينگاني،هرزني، هزاررودي....
4. گويشهاي جنوب غربي: 1. سيوندي: 2. گويشهاي منطقة فارس: اردكاني، بورنجاني،خلاري، دشتستاني، دواني، سمغاني، كلاتي، كندازي، ما سر مي...؛ 3. گويشهاي لري: بختياري، فيلي، كهگيلويهاي ، گياني، ممسيني
5.گويشهاي جنوب شرقي: 1. گويشهاي لارستاني: اردي، اوزي، بستكي، بنارويهاي، بيخوبي،خنجي، فداغي، فيشوري، گراشي، لاري …،2. گويشهاي بشاكردي: بندري (در بندر عباس)، روداني،رودباري، مينابي، هرمزي….،3. كمزاري در شبه جزيره مسندم در عمان.
6.گويشهاي كردي: 1. كردي شمال غربي (يا كرمانجي) در آذربايجان غربي، كردستان، خراسان، بلوچستان، افغانستان، تركيه و سوريه؛ 2. كردي شمال شرقي در جمهوريهاي آذربايجان، ارمنستان، تركمنستان، قرقيزستان، قزاقستان، گرجستان، و نيز در موصل و دوهك عراق، معروف به باديناني: 3. كردي مركزي: سوراني (در اربيل، خانقين، سليمانيه و كركوك(. سنهاي (سنندجي) و مكري(در جنوب آذربايجان غربي و كردستان)؛ 4. كردي جنوبي: سنجابي، كرمانشاهي، كلهري،لري پشت كوه. لكي.
7. گويشهاي زازا و گوراني، كه گاه به غلط كردي خوانده ميشوند:
1. زازا يا ديلمي در ميان كردهاي تركيه؛ 2. اوراماني (در غرب سنندج در پاوه،نوسود،...) ، باجلاني (در اطراف سر پل زهاب، قصر شيرين،خانقين،كركوك، موصل،...) ،كندولهاي (در شمال شرقي كرمانشاه) وگوراني (در شمال كرمانشاه).
8.گويشهاي بلوچي: رخشاني (در ميان اكثر بلوچهاي ايران، افغانستان، پاكستان و نيز در شهر مرو در تركمنستان)،سراواني (در بلوچستان ايران)، كچي (در مكران پاكستان)، لاشاري (در جنوب ايرانشهر)، بلوچي شرقي (در شرق وشمال شرقي كويتهي پاكستان)، كرشي (در ميان شترداران ايل قشقايي در فارس) و گويشهاي ساحلي (در ايران و پاكستان).
رضايي باغ بيدي ، حسن . ” مدخل ايران “ . دايره المعارف بزرگ اسلامي . زيرنظر كاظم موسوي بجنوردي . تهران : مركز دايره المعارف بزرگ اسلامي ، 1367- ، جلد 10، ص 549 ـ
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر