زرتشت کی می زیست؟

برخی از پژوهشگران دربارۀ زمان زرتشت دچار سرگردانی شده‌اند و چون دستشان به جایی بند نشده، از روی پندار و خیال، زمان پیدایش او را پس از موسا گمان کرده‌اند. اما هنگامی که راه درست برویم و یک رشته گفته‌ها و نوشته‌های استوار باستانی را به یاد آوریم، خواهیم دانست که داوری دربارۀ زمان پیدایش این پیامبر بزرگ آریایی خیلی آسان است و هیچ گونه دشواری و سرگردانی در بر ندارد.

کهن‌ترین نویسندۀ یونانی که از زرتشت نام برده اکزانتوس است. او در سدۀ پنجم پیش از میلاد مسیح می‌زیسته و نویسندگان دیگر از او یاد کرده‌اند. دیوژنس لرتیوس در سالهای نزدیک به ٢١٠ پس از میلاد مسیح، سخنانی از اکزانتوس یاد کرده و زمان زرتشت را در دو نسخۀ دستنویس، ۶٠٠٠ سال پیش از لشگرکشی خشایارشا به سوی یونان نوشته است. او سخن دیگری هم از هرمودوروس شاگرد افلاتون یاد می‌کند و به گفتۀ او زمان زرتشت را ۵٠٠٠ سال پیش از جنگ ترویا می‌داند.

چنین بر می‌آید که رأی دیوژنس ۶٠٠٠ سال پیش از لشگرکشی خشایارشا به یونان بوده و خواسته است با یادآوری از این شماره‌های هماهنگ، زمان پیغمبر ایران را نشان بدهد. چون لشگریان خشایارشا که در سارد گرد آمده بودند در بهار سال ۴٨٠ پیش از مسیح به یونان روی آوردند، بنابراین زمان زرتشت به ۶۴٨٠ سال پیش از مسیح می‌رسد. از سوی دیگر چون گرفتن ترویا و افتادن آن به دست یونانیان در سال ١١٨۴ پیش از مسیح دانسته شده، زمان زرتشت از روی گفتۀ هرمودوروس ۶١٨۴ سال پیش از مسیح می‌شود.

همان گونه که می‌بینیم نتیجۀ این دو گفتار با اندک ناسازگاری، نمودار یک زمان است که نزدیک به ۶۵٠٠ سال پیش از مسیح را نشان می‌دهد. بی‌گمان سرچشمۀ این دو خبر یکی است و این ناسازگاری اندک در برابر روزگاری بس دراز که از ٨۵٠٠ پیش یاد می‌کند، چندان ارزشی ندارد و به پایۀ کار سستی نمی‌رساند.

پلینیوس رومی می‌نویسد اودوکسوس زمان زرتشت را ۶٠٠٠ سال پیش از افلاتون دانسته است. پلینیوس می‌افزاید: موسا چند هزار سال پس از زرتشت بوده. ارستو نیز با اودوکسوس هم‌رأی می‌باشد و باستانی بودن آیین ایرانیان را جلوتر از آیین مصری‌ها می‌داند.

سوئیداس از دو زرتشت نام می‌برد: یکی دانای پارس و ماد که ۵٠٠٠ سال پیش از جنگ ترویا می‌زیسته و دیگری اخترشناسی بوده در زمان نینوس (شوهر سمیرامیس که در افسانه‌ها از او به نام شهبانوی آسور یاد کرده و شهر بابل را از او دانسته‌اند) . ولتر فرانسوی زرتشت را به بزرگی ستوده و زمان پیدایش او را برابر رأی پارس‌ها ۶٠٠٠ سال پیش از کوروش بزرگ یاد کرده است. اسپنسر برابر بررسی‌های خود که بر پایۀ ستاره شناسی می‌باشد، زمان زرتشت را ٧١٢٩ سال پیش تخمین زده است.