آرش شیواتیر

آرش یا ارخش( Erekhsha) همان آرش شیواتیر است که در مجمل التواریخ والقصص از او یاد شده است و در ادبیات فارسی علاوه بر صفت شیواتیر،به کمانگیر نیز معروف است.

شیواتیر(شواتیر)ظاهراًهمان شیپاک تیر پهلوی است سخت کمان و دارنده تیر تیز رو معنی می دهدوشیواتیر کسی است که تیر او یا خود او همچون شیوا(یکی از سه ایزد بزرگ هند که بسیاری از صفاتش مانند ایزد تیر است)می باشد.

اصل داستان آرش از اوستا است که با تفضیل بیشتر در مدارک تاریخی و روایات دیگر نقل شده است.پس از غلبه افراسیاب بر منوچهر،بر این قرار دادندکه در یک مصالحه مرز ایران و توران را با پرتاب تیر یکی از پهلوانان ایران معٌین کنند .آرش شیواتیر به این مهم گمارده شد.در این هنگام فرشته سفندارمذ حاضر آمد و امر کردتا تیر و کمانی برگزینند و آنگاه آرش که مردی شریف و حکیم بود حاضر آمد و به قوت خداداد،دست به کمان بردو با همه نیروی خوداز فراز کوه رویان (البرز)به سوی دورترین نشانه ها تیری پرتاب کرد.او چنان نیروئی برای پرتاب این تیر سرنوشت ساز بکار گرفت که با پرتاب آن تیر،زندکی اش نیز از کمان تن جستن کرد و در راه آرمان خویش در دم جان سپرد.تیر آرش را ایزد باد در سرزمین فرغانه بر تنه گردوئی کهنسال که در عالم از آن درختی بزرگتر نبود فرود آورد و آنجا مرز ایران و توران شد.

فخرالدین اسعد گرگانی در این باره اشعاری را سروده و نیز شاعر معاصر ،سیاوش کسرائی،این داستان را در شعر زیبائی جاودان کرده است که در آن آرش به عنوان مظهر قهرمانی و وطن خواهی تصویر شده است.

بیرونی در آثارالباقیه خویش یکی از وجوه تسیمیه جشن تیرگان را در روز سیزدهم تیرماه همین قضیه تیر انداختن آرش برای تعیین مرز ایران و توران ذکر کرده است.ابو ریحان نوشته است آرش،قبل از پرتاب تیر برهنه شدو گفت:تمام بدن من سالم است و من پس از پرتاب تیر،پاره پاره خواهم شد.من خود را فدای شما کردم.اما در تاریخ طبری و طبقات ناصری آمده است که آرش ،بعد از آن به ریاست تیر اندازان منصوب شد.روز پرتاب تیر،روز سیزدهم تیر ماه ،یعنی تیر روز بود که اصطلاحاً «تیر گان کوچک»نامیده می شود و در روز چهاردهم (گوش روز)که تیرگان بزرگ است خبر اصابت تیر آورده شد.

در اوستا در تیر یا «تشتر یشت»تشتر برای آب آفرینی،در یکی از تجلیلات خود،به صورت تیر پران و مانند آرش وصف شده است.که فردوسی نیز بدان اشارت دارد.

منابع:

یشتها-مینوی خرد-دیار شهریاران-سوگ-احمدتفضلی،دانشنامه ایران و اسلام-حماسه سرائی-داستانهای ایران ناستان-فرهنگ نامهای شاهنامه-فرهنگ اساطیر