رئيس علي دلواري

در سال هزارونهصدوسيزده ميلادي جنگ سختي بين نيروي انگليس و دليران دلواري در گرفت. در جريان اين جنگ رئيس علي دلواري و مردم تنگستان و دشتستان نقش برجسته‌اي ايفا كردند. رئيس علي دلواري از مشروطه ‌خواهان بنام جنوب ايران بود كه در سال هزار و دويست و نودو نه هجري قمري در روستاي دلوار تنگستان ديده به جهان گشود. در بيست و پنج سالگي به صفوف مبارزين مشروطه‌خواه جنوب ايران پيوست و همكاري نزديكي را با محافل انقلابي و عناصر مشروطه‌ طلب ايران شروع كرد. با كودتاي ضد انقلابي لياخوف روسي عليه مشروطه‌خواهان در هزار و سي‌صدو بيست و شش هجري قمري و بمباران مجلس شوراي ملي و استقرار ديكتاتوري محمدعلي شاه قاجار، رئيس علي به همراه سيدمرتضي علم‌الهدي اهرمي به مبارزه عليه استبداد صغير پرداخت. در سال هزار وسيصد و بيست و هفت هجري قمري با كمك تفنگچي تنگستاني، بوشهر را از عناصر مستبد وابسته به دربار محمدعلي شاه پاك كرد و اداره گمرك و انتظامات و ديگر ادارات را تسخير كرد. اين كار دليران تنگستان بر انگليسي‌ها كه اداره گمرك را در اجاره داشتند گران آمد وآنان براي تضعيف مشروطه‌خواهان و استمرار سلطه بر حيات اقتصادي و سياسي جنوب ايران به جنگ با دليران تنگستاني پرداختند و در اين راه از ديگر خوانين جنوب ايران ياري جستند. جنگ بين رئيس علي و دليران تنگستان از يك طرف و انگليسي‌ها و خوانين متحد آنان از سوي ديگر به طور متوالي و پراكنده تا شوال هزار و سي‌صدو سي‌و سه ه.ق ادامه يافت و انگليسي‌ها نتوانستند بر رئيس علي و يارانش تفوق يابند. تا اين كه درگير و دار حمله انگليسي‌ها به بوشهر در شب بيست و سه شوال هزار و سيصد وسي‌وسه ه.ق (سوم سپتامبر هزار و نهصد و پانزده ميلادي) هنگامي كه رئيس‌علي در محلي به نام «تنگك صفر» قصد شبيخون به قواي انگليسي‌ها را داشت، ‌از پشت مورد هدف گلوله يكي از همراهان خائن قرار گرفت و در دم به شهادت رسيد. وي هنگام شهادت حدود سي و چهار سال داشت. مبارزات رئيس علي دلواري برگ زرين ديگري در تاريخ مقاومت دلير مردان ايران در مبارزه با استعمار است.