پروتكل مونترال در زمينه مواد مخرب لايه ازن يك پيمان‌نامه بين المللي براي حفاظت از لايه ازن است كه 16سپتامبر 1987 ميلادي به امضاء كشورهاي متعهد رسيده و از اول ژانويه 1989 اجرايي شده است.
يكي از دستاوردهاي بسيار مهم اجراي پيمان‌نامه‌هاي بين‌المللي و بويژه پروتكل مونترال در ايران ايجاد و تقويت ظرفيت‌هاي ملي در بخش‌هاي مختلف از جمله ارتقاي دانش فني و انتقال فناوري‌هاي نوين سازگار با محيط زيست در بخش‌هاي صنعت، كشاورزي و خدمات بوده است.
بهبود توان مديريتي و ظرفيت‌هاي نيروي انساني متخصص، تقويت و استفاده بهينه و موثر از قوانين و مقررات كشوري و تنوير افكار عمومي نسبت به اهميت مسائل و بحران‌هاي زيست محيطي جهاني و شفاف‌سازي افكار عمومي در ارتباط با نقش آنها در حفاظت از سيستم‌هاي حافظ حيات بر روي كره زمين در راستاي نيل به اهداف توسعه هزاره و توسعه پايدار نيز از ديگر دستاوردهاي اجراي پروتكل مونترال در ايران بوده است.
در تمامي اين سال‌ها سياست دولت جمهوري اسلامي ايران همواره بر استفاده بهينه از ظرفيت‌هاي ملي و تقويت همكاري‌ها با كشورهاي منطقه و از جمله كشورهاي همسايه براي تحقق اهداف مورد نظر بوده است.
براي كشورهاي مشمول ماده 5 پروتكل مونترال مانند كشور ايران، سال 2010 ميلادي نقطه عطفي در عمل به تعهدات اين كشور‌ها در قبال پروتكل مونترال محسوب مي‌شود و با وجود تمام تجربيات با ارزشي كه از اجراي برنامه‌هاي حذف ملي فريون‌ها و ساير برنامه‌ها و پروژه‌هاي حذف بخشي در كشور حاصل شده است، بي‌شك ورود به مرحله دوم از تعهداتمان يعني حذف هيدروكلروفلوروكربن‌ها (
HCFCها) از سال 2011 با چالش‌هايي روبه‌روست كه بايد براي حل اين مشكلات برنامه‌ريزي كلاني كرده و از فرصت‌ها و ظرفيت‌هاي به وجود آمده بهره كافي برد.بر اساس تصميمات اخير اتخاذ شده تحت پوشش پروتكل مونترال، مصارف هيدروكلروفلوروكربن‌ها (
HCFCها) در كشور ايران بايد طي يك برنامه زمانبندي، حداكثر تا پايان سال 2030 ميلادي به صفر رسيده و طي اين مدت عمليات اجرايي حذف و جايگزيني اين مواد در بخش‌هاي مختلف توليدي صنعتي و خدماتي انجام پذيرد. اين مواد تحت عنوان هيدروكلروفلوروكربن‌ها (HCFCs) در كشور ما عمدتا به دو صورت گاز مبرد R22 و گاز پف‌دهنده R141b وجود داشته كه اولي به عنوان گاز مبرد در سيستم‌هاي سردكننده از قبيل سردخانه‌ها، يخچال‌هاي صنعتي و كولرهاي گازي خانگي (پنجره‌اي و اسپيليت)، چليرها و گاز دوم R141b در كارخانه‌هاي توليد اسفنج و عايق بدنه يخچال‌ها يا قطعات فومي كوچك و بزرگ موارد مصرف دارند. بر اساس تجارب گذشته در حذف CFC ها ، پروتكل مونترال برنامه زمانبندي و مكانيزم‌هاي مالي و اجرايي مورد نياز براي حذف و جايگزيني مواد مخرب لايه ازن را با مواد و تكنولوژي‌هاي جايگزين سازگار با محيط زيست از طريق ارائه چارچوب‌هاي سياستگذاري، تدوين مقررات، معرفي جايگزين‌هاي مناسب، ظرفيت‌سازي، آموزش، پايش و نظارت و ارائه كمك‌هاي مالي و انتقال تكنولوژي به كشورهاي عضو اين پروتكل فراهم مي‌سازد.در سطح بين‌المللي، پروتكل مونترال به عنوان يكي از موفق‌ترين پيمان‌نامه‌هاي بين‌المللي زيست محيطي است كه تحت اين پروتكل، تاكنون مقادير زيادي از فريون‌ها و هالن‌ها به عنوان مواد اصلي تحت كنترل پروتكل و به عنوان مواد مخرب لايه ازن در كشورهاي در حال توسعه حذف شده است.
از اين رو توجه به مديريت مواد و تركيبات مضر براي محيط زيست از آن جهت اهميت دارد كه در بسياري از موارد تاثيرات سوء ناشي از كاربرد اين مواد نه تنها باعث تخريب محيط زيست مي‌شوند، بلكه به صورت غيرمستقيم بر نظام‌هاي اقتصادي، اجتماعي و سياسي كشور‌ها نيز تاثير سوء دارند.
بر اساس مستندات دفتر حفاظت لايه ازن،يكي از مهمترين دستاوردهاي حاصل از حضور و تاثير متقابل جمهوري اسلامي ايران در اجراي مفاد كنوانسيون وين و پروتكل مونترال انتقال آخرين فناوري‌هاي جايگزين سازگار با لايه ازن و دانش فني مربوطه به واحد‌هاي صنعتي، كشاورزي و خدماتي مصرف‌كننده مواد مخرب لايه ازن در كشور است كه نتيجه آن حذف بالغ بر 9500 تن (100 درصد) از مواد مخرب لايه ازن در چارچوب برنامه زمانبندي پروتكل مونترال تا انتهاي مرحله اول تعهدات يعني ابتداي سال 2010 ميلادي بوده است.
علاوه بر آن، اجراي مفاد ماده 4 پروتكل در زمينه كنترل تجارت مواد مخرب لايه ازن و لزوم اعمال مقررات ويژه براي كنترل مصرف و واردات مواد و كالاهاي حاوي مواد مخرب لايه ازن در كشور موجبات تقويت توان سياستگذاري و اعمال قوانين و ضوابط ويژه تحت مقررات مربوط به پيمان‌نامه‌هاي بين‌المللي زيست محيطي را فراهم ساخته است. به گونه‌اي كه كشور ايران نقشي محوري در كنترل تجارت غيرقانوني مواد مخرب لايه ازن را در سطح منطقه ايفا مي‌كند. جمهوري اسلامي ايران در حال حاضر عضو فعال بيش از 8 مجمع عمومي كنوانسيون وين و پروتكل مونترال بوده و در سالجاري نيز در كميته اجرايي پروتكل مونترال براي سال 2011 ميلادي انتخاب شده است و از اين نظر تاثير بسيار مهمي بر روند سياستگذاري و تصميم‌گيري‌هاي اعضاء با توجه كامل به منافع ملي دارد.
مديريت مواد مخرب لايه ازن و گازهاي گلخانه‌اي
علي‌رغم وجود تكنولوژي‌هاي جايگزين براي فريون‌ها، بسياري از اين تكنولوژي‌ها مبتني بر هيدروكلروفلوروكربن‌ها
(HCFCs) و هيدرو فلوروكربن‌ها (HFCs) هستند. با توجه به اين كه كشورهاي عضو پروتكل مونترال متعهد شده‌اند تا مصرف و توليد هيدروكلروفلوروكربن‌هاي خود را از سال 2013 ميلادي بتدريج كاهش دهند، بنابراين لازم است تا جايگزين‌هاي مناسبي براي اين گروه از مواد نيز به كار برده شوند. از طرف ديگر هيدرو فلوروكربن‌ها جزو گازهاي گلخانه‌اي بوده و كشورهاي عضو پروتكل كيوتو در حال اتخاذ مقرراتي براي مديريت اين قبيل گاز‌ها كه داراي توان گرمايش جهاني بالايي هستند، مي‌باشند.نكته: هيدروكلروفلوروكربن‌ها در آينده تحت قوانين كنترل واردات وصادرات و سايرمقررات خريد و فروش شامل مجوز‌هاي اجباري و سيستم سهميه‌بندي قرار خواهند گرفت
بر اين اساس، در پاسخ به چنين وضعيتي، مواد جايگزين با توان گرمايش جهاني كمتر در حال معرفي به بازار هستند. بنابراين لازم است كشورهاي در حال توسعه نيز در انتخاب تكنولوژي‌ها و مواد جايگزين به اين موضوع با تاكيد بيشتري توجه كرده و تا حد امكان از جايگزين‌هايي كه داراي توان گرمايش جهاني بالاتري هستند استفاده نكنند.
برنامه اي براي مديريت حذف HCFC ها
حذف
HCFC ها (هيدروكلروفلوروكربن‌ها) در قالب يك برنامه ملي و متناسب با نياز‌ها و الزامات خاص كشور انجام مي‌گيرد و اجراي اين برنامه نيازمند ايجاد و التزام به تعهدي قوي در دولت و كشور است. اين تعهد بايد در همه زمينه‌ها يعني سياست‌ها و قوانين و مقررات، توانمندسازي و ارتقاي ظرفيت‌هاي داخلي، فعاليت‌هاي آموزشي تخصصي و اطلاع‌رساني عمومي و همچنين تدوين و اجراي پروژه‌هاي حذف فيزيكي هيدروكلروفلوروكربن‌ها HCFCها ايجاد شود تا به طور دقيق و در انطباق با تعهدات كشور، حذف كامل هيدروكلروفلوروكربن‌ها HCFCها محقق شود.در گام نخست، سازمان حفاظت محيط زيست و دفتر حفاظت لايه ازن به نمايندگي از طرف دولت ايران با همكاري آژانس‌هاي اجرايي اقدام به تهيه برنامه مديريتي حذف هيدروكلروفلوروكربن‌ها
HCFCها (HPMP) كرده است. اين طرح استراتژي كلي براي حذف هيدروكلروفلوروكربن‌ها HCFCها را شامل مي‌شود كه در راستاي اجراي تصميم نشست نوزدهم اعضاي پروتكل مونترال و خصوصا به منظور نيل به اهداف سال‌هاي 2013 و 2015 است.در تدوين اين برنامه مديريتي بايد تاثير مشكلاتي از قبيل ركود اقتصاد جهاني و بحران انرژي بر مصرف‌كنندگان هيدروكلروفلوروكربن‌ها
HCFC مد نظر قرار گيرد. بنابر اين ضرورت دارد تا مصرف‌كنندگان هيدروكلروفلوروكربن‌ها HCFCها با دقت بيشتري مورد ارزيابي قرار گيرند تا اين ارزيابي پايه و اساس چگونگي دخالت دولت در اين پروژه براي رسيدن به اهداف سال‌هاي 2013 و 2015 باشد.بدون شك يكي از بزرگ‌ترين مصرف‌كنندگان هيدروكلروفلوروكربن‌ها
HCFCها توليدكنندگان دستگاه‌هاي تهويه و تبريد و همچنين سرويس‌كاران و قسمت خدمات پس از فروش اين دستگاه‌ها هستند. اين مساله بايد به صورت نظام‌مند و همه‌جانبه در تطابق با تعهدات كشور در قبال پروتكل مونترال مورد توجه قرار گيرد.هيدروكلروفلوروكربن‌ها در آينده تحت قوانين كنترل واردات و صادرات و سايرمقررات خريد و فروش شامل مجوز‌هاي اجباري و سيستم سهميه‌بندي قرار خواهند گرفت. از اين رو براي واردكنندگان و توزيع‌كنندگان بسيار مهم است كه در فرآيند تدوين برنامه مديريت حذف هيدروكلروفلوروكربن‌ها
HCFCها همكاري و مشاركت كرده و اطلاعات و تجربيات خود در زمينه واردات و فروش هيدروكلروفلوروكربن‌ها HCFCها را عرضه كنند تا به اين ترتيب دستيابي كشور به تعهدات خود در قبال پروتكل مونترال را تسهيل كنند. اين مساله بسيار مهم است كه به يك تخمين دقيق و حساب شده از مقدار پايه مصرف در كشور برسيم. همچنين ضروري است كه گردانندگان صنعت و ديگر سازمان‌هاي مرتبط با دفتر لايه ازن همكاري نزديكي داشته باشند تا به هدف حذف هيدروكلروفلوروكربن‌ها HCFCها در راستاي برنامه راهبردي تعريف شده دست يابيم.مراحل اجرايي دولت براي ياري رساندن به صنعت
برنامه عمران سازمان ملل متحد
(UNDP) به عنوان آژانس راهبر و برنامه محيط زيست سازمان ملل متحد (UNEP)، آژانس همكاري‌هاي بين‌المللي آلمان (GIZ) و سازمان توسعه صنعتي ملل متحد (UNIDO) با دفتر لايه ازن همكاري مي‌كنند، در جريان بررسي‌هاي اوليه، دفتر حفاظت لايه ازن با همكاري برنامه عمران سازمان ملل متحد و با كمك كارشناسان داخلي و بين‌المللي برآورد اوليه‌اي از مصارف HCFCها در بخش‌هاي مختلف انجام داده است.بايد توجه داشت كه واحد‌هاي سرويس و نگهداري و خدمات پس از فروش نيز بايد به عنوان بخشي از بررسي‌ها مورد ارزيابي قرار گرفته و اطلاعات لازم در زمينه عمليات خدمات و تعمير و ساختار و توانمندي‌هاي اين بخش در استفاده از جايگزين‌هاي هيدروكلروفلوروكربن‌ها
HCFCها جمع‌آوري شود. به اين ترتيب واحد‌هاي سرويس و نگهداري و خدمات پس از فروش در قبال همكاري‌هاي نزديك و صميمي با دفتر لايه ازن از كمك‌هاي موجود در طول برنامه حذف هيدروكلروفلوروكربن‌ها HCFCها برخوردار مي‌شوند.به اين ترتيب دولت جمهوري اسلامي ايران با يك عزم ملي مي‌تواند در اجراي تعهدات خود موفق عمل كرده و به دستاوردهاي مورد نظر در اهداف تعيين شده از سوي پروتكل مونترال دست يابد.
حميده سادات هاشمي / جام جم
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر