سورنا

سپهبد سورنا (رستم سورن پهلو) (??-?? پيش از ميلاد) يکي از سرداران دلير سپاه ايران در زمان اشکانيان است


سپهبد سورنا (رستم سورن پهلو) (??-?? پيش از ميلاد) يکي از سرداران دلير سپاه ايران در زمان اشکانيان است.
بر پايه گفته? پلوتارک [?] «سورنا در دليري و توانايي پيشروترين پارتي/ايراني دوران خود بود.»

سورنا سردار دلير پارتي معاصر اشک سيزدهم، ارد اول (قر. اول ق م.) وي از نظر نژاد و ثروت و شهرت پس از شاه رتبه? اول را داشت و بسبب نجابت خانوادگي در روز تاجگذاري پادشاه حق داشت که کمربند شاهي را بکمر بندد. سورنا ارد را به تخت نشانيد و شهر سلوکيه را متصرف شد و اول کسي بود که بر ديوار شهر مذکور بر آمد و با دست خود اشخاصي را که مقاومت ميکردند بزير افکند. وي در اين هنگام بيش از ?? سال نداشت، مع هذا بحزم و احتياط و خردمندي شهره بود و بر اثر اين صفات کراسوس سردار رومي را مغلوب کرد، چه نخست جسارت و تکبر کراسوس و يأسي که بر اثر بدبختيها سورنا را دست داده بود، به آساني ويرا در دامهايي افکند که سورنا برايش گسترده بود. با وجود اين ارد بجاي اينکه سورنا را پاداش نيک دهد، بر او رشک برد و نابودش کرد.[?]
سورن يکي از سرداران بزرگ و نامدار تاريخ ، در زمان اشکانيان است که سپاه ايران را در نخستين جنگ با روميان فرماندهي کرد و روميها را که تا آن زمان در همه جا پيروز بودند، براي اولين بار با شکستي سخت و تاريخي روبرو ساخت. او جواني بود آريايي، خردمند، نيکوچهره، تنومند، دلير، بلندبالا، با موي بلند و ظريف که پيشانيبندي به سبک ايرانيان باستان بر سر مي بست . وي از خاندان سورن يکي از هفت خاندان معروف ايراني (در زمان اشکانيان و ساسانيان) بود. سورن در زبان فارسي پهلوي به معني نيرومند ميباشد. (نمونه ديگر اين واِِژه در کلمه ارديسور آناهيتا يعني ناهيد بالنده و نيرومند بکار رفته است.) از ديگر نام آوران اين خاندان ويندهفرن (گندفر) است که در سده نخست ميلادي استاندار سيستان بود؛ قلمرو او از هند و پنجاب تا سيستان و بلوچستان امتداد داشت. برخي پژوهشگران او را با رستم دستان قهرمان حماسي ايران يکي ميدانند. ذکر نام رستم در منظومه پهلوي اشکاني درخت آسوريک ارتباط او را با اشکانيان نشان ميدهد.
ژوليوس سزار (Julius)، پوميه (Pompee) و کراسوس (crassus) سه تن از سرداران و فرمانروايان بزرگ روم بودند که سرزمينهاي پهناوري را که به تصرف دولت روم در آمده بود، به طور مشترک اداره مي کردند. آنها در سوم اکتبر سال 56 پيش از ميلاد در نشست لوکا (Luca) تصميم حمله به ايران را گرفتند.
کراسوس فرمانرواي بخش شرقي کشور روم آن زمان ، يعني شام (سوريه) بود و براي گسترش دولت روم در آسيا، سوداي چيرگي بر ايران، دستيابي به گنجينه هاي ارزشمند ايران و سپس گرفتن هند را در سر مي پروراند و سرانجام با حمله به ايران اين نقشه خويش را عملي ساخت. وي فاتح جنگ بردگان و درهم کوبنده اسپارتاکوس سردار قدرتمند انقلاب بردگان بود.
کراسوس (رييس دوره اي شورا) با سپاهي مرکب از42 هزار نفر از لژيونهاي ورزيده روم که خود فرماندهي آنان رابرعهده داشت به سوي ايران روانه شد و ارد (اشک13) پادشاه اشکاني ،سورن سردار نامي ايران را مامور جنگ با کراسوس و دفع يورش رومي ها کرد. نبرد ميان دو کشور در سال 53 پيش از ميلاد در جلگه هاي ميانرودان (بين النهرين) و در نزديکي شهر حران يا کاره (carrhae) روي داد. در جنگ حران، سورن با يک نقشه نظامي ماهرانه و بهياري سواران پارتي که تيراندازان چيره دستي بودند، توانست يک سوم سپاه روم را نابود و اسير کند. کراسوس و پسرش فابيوس Fabius (پوبليوس) دراين جنگ کشته شدند و تنها شمار اندکي از رومي ها موفق به فرار گرديدند.
روش نوين جنگي سورن، شيوه جنگ و گريز بود. اين سردار ايراني را پديدآورنده جنگ پارتيزاني (جنگ به روش پارتيان) در جهان ميدانند. ارتش او دربرگيرنده زره پوشان اسب سوار، تيراندازان ورزيده، نيزه داران ماهر، شمشيرزنان تکاور و پياده نظام همراه با شترهايي با بار مهمات بود.
افسران رومي درباره شکستشان از ايران به سناي روم چنين گزارش دادند: سورن فرمانده ارتش ايران در اين جنگ از تاکتيک و سلاحهاي تازه بهره گرفت. هر سرباز سوار ايراني با خود مشک کوچکي از آب حمل ميکرد و مانند ما دچار تشنگي نميشد. به پيادگان با مشکهايي که بر شترها بار بود ، آب و مهمات مي رساندند. سربازان ايراني به نوبت با روش ويِِژه اي از ميدان بيرون رفته وبه استراحت مي پرداختند. سواران ايران توانايي تير اندازي از پشت سر را دارند. ايرانيان کمانهايي تازه اختراع کرده اند که با آنها توانستند پاي پيادگان ما را که با سپرهاي بزرگ در برابر آنها و براي محافظت از سوارانمان ديوار دفاعي درست کرده بوديم به زمين بدوزند. ايرانيان داراي زوبين هاي دوکي شکل بودند که با دستگاه نويني تا فاصله دور و به صورت پي درپي پرتاب مي شد. شمشيرهاي آنان شکننده نبود. هر واحد تنها از يک نوع سلاح استفاده مي کرد و مانند ما خود را سنگين نمي کرد. سربازان ايراني تسليم نميشدند و تا آخرين نفس بايد مي جنگيدند. اين بود که ما شکست خورده، هفت لژيون را به طور کامل از دست داده و به چهار لژيون ديگر تلفات سنگين وارد آمد.
جنگ حران که نخستين جنگ بين ايران و روم به شمار مي رود، داراي اهميت بسيار در تاريخ است زيرا رومي ها پس از پيروزي هاي پي درپي براي اولين بار در جنگ شکست بزرگي خوردند و اين شکست به قدرت آنان در دنياي آن روز سايه افکند و نام ايران را بار ديگر در جهان پرآوازه کرد و نام دولت پارت و شاهنشاهي اشکاني را جاودانه ساخت.
همانگونه که دولت بزرگ هخامنشي در مرزهاي خود در باختر براي نخستين بار با گسترش و کشورگشايي يونان برخورد کرد و پيشرفت يونان را در شرق و آسيا متوقف گردانيد، دولت جهانگير روم نيز در پيشرفت مرزهاي خود در خاور، با سد قدرتمند ايراني روبرو شد و از آن زمان به بعد گسترش و توسعه آن دولت در آسيا، پايان پذيرفت. پس از پيروزي سورن بر کراسوس و شکست روم از ايران، دولت مرکزي روم دچار اختلاف شديد شد. پس از اين جنگ نزديک به يک قرن، رود فرات مرز شناخته شده بين دو کشور گرديد و مناطق ارمنستان، ترکيه، سوريه، عراق تبديل به استانهايي از ايران گرديدند. روميها براي جلوگيري از شکست هاي آينده و به پيروي از ايرانيان ناچار شدند ، به وجود سواره نظام در سپاه خود توجه بيشتري بنمايند.
بد نيست يادآوري شود که سورن پس از شاه مقام اول کشور را داشت؛ وي ارد را به تخت سلطلنت نشانيد و به سبب نجابت خانوادگي در روز تاجگذاري شاهنشاه ايران کمربند شاهي را به کمر پادشاه بست. او به هنگام گرفتن شهر سلوکيه نخستين کسي بود که برفراز ديوار دژ شهر برآمد و با دست خود دشمناني را که مقاومت ميکردند به زير افکند. سورن در اين هنگام بيش از 30 سال نداشت.
اما شوربختانه سورن هيچ بهره اي از پيروزي بزرگ خود نبرد. ارد شاهنشاه اشکاني ناجوانمردانه بجاي قدرداني، سپهسالار دلاور ايراني را به شهادت رساند؛ پس از اين رويداد ناگوار ارتش ايران دچار ضعف گرديد و ديگر نتوانست در خاورميانه و شام پيشروي نمايد و در برابر روم تنها به مقاومت و دفاع پرداخت.

منانبع نوشته :
1. کتاب زندگي‌نامه کراسوس | برگه? ??
2. فرهنگ معين
منابع
• دانشنامه ايرانيکا
ارسال توسط مهندس شهريار حي شاد وبرگرفته از سايت انجمن مقالات علمي ايران.